تاریخچه پلکسی گلاس و ورود آن به ایران | از اختراع جهانی تا کاربردهای مدرن در تهران
پلکسی گلاس (Plexiglass) یا همان پلی‌متیل متاکریلات (PMMA)، یکی از مهم‌ترین اختراعات قرن بیستم در صنعت مواد شفاف و سبک به شمار می‌آید. این متریال شفاف و درخشان که از نظر ظاهری شبیه شیشه است اما چندین برابر مقاوم‌تر از آن می‌باشد، امروزه در صنایع مختلف از معماری و تبلیغات گرفته تا هنر تندیس‌سازی کاربرد دارد.
در ایران، خصوصاً در تهران، پلکسی گلاس جایگاه ویژه‌ای در تولید تابلوهای تبلیغاتی، تندیس‌های تقدیر، دکوراسیون داخلی و ساخت محصولات تزئینی پیدا کرده است.
اما شاید برای بسیاری جالب باشد بدانند این ماده مدرن از کجا آمده، چرا نام آن را “پلکسی” گذاشتند و چطور به ایران راه پیدا کرد؟
آغاز ماجرا؛ تولد یک شیشه مدرن در قرن بیستم
داستان پلکسی گلاس به اواخر قرن نوزدهم برمی‌گردد، زمانی که دانشمندان اروپایی در حال کشف پلیمرهایی بودند که بتوانند جایگزینی سبک‌تر و مقاوم‌تر برای شیشه ایجاد کنند. در سال ۱۸۷۷، دو شیمیدان آلمانی به نام‌های Fittig و Paul موفق شدند ماده‌ای به نام متیل متاکریلات (MMA) را سنتز کنند. اما در آن زمان هنوز فناوری لازم برای تبدیل آن به ماده‌ای پایدار و شفاف وجود نداشت.
در نهایت در سال ۱۹۲۸، دو شیمیدان آلمانی به نام‌های Rohm و Haas موفق شدند فرمول نهایی پلیمر را به دست آورند و ماده‌ای خلق کنند که هم شفاف، هم مقاوم و هم سبک بود. این نقطه‌ی تولد رسمی پلی‌متیل متاکریلات (PMMA) بود؛ ماده‌ای که بعدها با نام تجاری Plexiglas شناخته شد.
نام شیء: American Music Award trophy given to Whitney Houston
سال: 1987
متریال / سازنده: Lucite™ (نوعی آکریلیک / PMMA) — شکل: هرم بلند Lucite قرار گرفته روی یک مکعب پایه.
هدف / کاربرد: جایزهٔ American Music Awards که به Whitney Houston در سال ۱۹۸۷ برای «Favorite Female Vocalist — Soul / R&B» اهدا شده است؛ اکنون در مجموعهٔ موزهٔ NMAAHC نگهداری می‌شود و به‌عنوان یک شیء فرهنگی و تاریخی نمایش داده می‌شود.
چرا نام آن را “پلکسی گلاس” گذاشتند؟
نام Plexiglas در واقع از ترکیب دو واژه لاتین ساخته شد:
Plexus به معنی “شبکه یا اتصال”
Glass به معنی “شیشه”
سازندگان آلمانی این ماده می‌خواستند نشان دهند که این محصول شبکه‌ای از مولکول‌های متصل است که همانند شیشه شفاف اما بسیار مقاوم‌تر عمل می‌کند. به همین دلیل نام آن را Plexiglas انتخاب کردند.
جالب است بدانید که واژه “Plexi” در واقع نام تجاری بود، اما در گذر زمان به صورت عامیانه برای اشاره به تمام انواع PMMA مورد استفاده قرار گرفت. امروزه در بسیاری از کشورها از جمله ایران، همه این ماده را با نام “پلکسی” می‌شناسند، حتی اگر تولید برند دیگری باشد.
اولین کاربردهای صنعتی پلکسی گلاس
در دهه‌ی ۱۹۳۰ میلادی، شرکت Röhm & Haas تولید صنعتی پلکسی گلاس را آغاز کرد. در همان زمان شرکت‌های آمریکایی مانند DuPont نیز نسخه مشابهی با نام تجاری Lucite تولید کردند.
پلکسی گلاس خیلی سریع جای خود را در صنایع هوافضا و نظامی پیدا کرد. در طول جنگ جهانی دوم، از پلکسی برای ساخت کابین خلبان‌ها، لنز چراغ‌های هواپیما و پنجره‌های زیر دریایی استفاده می‌شد. مقاومت بالا در برابر ضربه، وزن کم و شفافیت استثنایی باعث شد تا پلکسی گلاس در این دوران به عنوان “طلای شفاف” شناخته شود.
رشد جهانی پس از جنگ؛ از کارخانه تا طراحی داخلی
پس از پایان جنگ جهانی دوم، پلکسی گلاس از میدان نبرد به خانه‌ها و کارخانه‌ها آمد. در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ میلادی، تولید این ماده در اروپا، آمریکا و ژاپن گسترش یافت. از آن برای ساخت وسایل تزئینی، پنل‌های نوری، علائم فروشگاهی و حتی مبلمان مدرن استفاده شد.
شرکت‌هایی چون Mitsubishi Chemical، Arkema و Evonik تبدیل به تولیدکنندگان بزرگ جهانی پلکسی شدند.
به مرور زمان، انواع جدیدتری از پلکسی مانند پلکسی ضد خش، پلکسی رنگی، پلکسی دودی، و پلکسی ضد UV به بازار معرفی شد.
ورود پلکسی گلاس به ایران
پلکسی گلاس برای اولین‌بار در ایران در اواخر دهه ۱۳۵۰ شمسی وارد شد. در آن دوران، تبلیغات شهری و فروشگاه‌های مدرن در حال رشد بودند و متریالی سبک و زیبا برای تابلوها و ویترین‌ها نیاز بود. پلکسی بهترین گزینه بود.
در ابتدا تمام ورق‌های پلکسی از آلمان و ژاپن وارد می‌شدند، اما با گذر زمان و رشد تکنولوژی، کارگاه‌های ایرانی نیز شروع به برش و فرم‌دهی پلکسی وارداتی کردند.
در دهه ۱۳۸۰، با ورود دستگاه‌های برش و حکاکی لیزری، تهران به مرکز اصلی صنعت پلکسی ایران تبدیل شد. صدها کارگاه در مناطق صنعتی مانند شادآباد، جاده خاوران، سراج، چهاردانگه و جاده ساوه شروع به ارائه خدمات برش و ساخت محصولات پلکسی کردند.
پلکسی گلاس در تهران؛ از تابلو تا تندیس...
تهران امروزه قلب تپنده صنعت پلکسی ایران است. بیش از ۸۰ درصد پروژه‌های تبلیغاتی، دکوراسیون و تندیس‌سازی کشور در تهران با استفاده از پلکسی انجام می‌شود.
کاربردهای پلکسی در تهران شامل موارد زیر است:
ساخت تندیس‌های تقدیر و یادبود
طراحی تابلوهای پلکسی برای فروشگاه‌ها
استندهای تبلیغاتی و نمایشگاهی
سازه‌های نورپردازی و دکوراسیون داخلی
جاکلیدی و هدایای تبلیغاتی پلکسی
یکی از شناخته‌شده‌ترین نمونه‌ها، تندیس پلکسی است که توسط برندهایی مانند پارس تندیس در تهران تولید می‌شود. این نوع تندیس‌ها به دلیل وزن کم، شفافیت بالا و قابلیت چاپ و حکاکی لیزری، در مراسم تقدیر سازمانی، جشنواره‌ها و همایش‌ها به شدت محبوب هستند.
چرا پلکسی در ایران محبوب شد؟
پلکسی گلاس در ایران به چند دلیل جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است:
زیبایی و شفافیت بالا
قابلیت برش دقیق با لیزر
مقاومت در برابر ضربه و خط و خش
قابلیت ترکیب با چوب، فلز و شیشه
قیمت مقرون‌به‌صرفه نسبت به شیشه و کریستال
همچنین با گسترش خدمات آنلاین، سفارش تندیس و تابلوهای پلکسی به‌صورت اینترنتی امکان‌پذیر شده است. بسیاری از کارگاه‌های تهرانی اکنون خدمات طراحی و ارسال سراسری ارائه می‌دهند.
تولید داخلی؛ از واردات تا خودکفایی نسبی
اگرچه بیشتر ورق‌های پلکسی در ایران هنوز از کشورهای چین، هند و ترکیه وارد می‌شود، اما تولید و فرآوری آن کاملاً بومی شده است. کارگاه‌های ایرانی با استفاده از ورق‌های خام، محصولات باکیفیتی تولید می‌کنند که از نظر ظاهری و دوام با نمونه‌های خارجی رقابت می‌کنند.
در سال‌های اخیر، برخی شرکت‌ها در ایران حتی تلاش کرده‌اند پلکسی گلاس با فرمولاسیون مخصوص تولید کنند تا به تدریج وابستگی به واردات کاهش یابد.
آینده پلکسی گلاس در ایران
با رشد معماری مدرن و طراحی داخلی، آینده‌ی پلکسی در ایران بسیار روشن است. استفاده از پلکسی در ترکیب با نورپردازی LED، چاپ UV و تکنولوژی خم حرارتی باعث شده تا طراحی‌های خلاقانه‌تری در بازار ظاهر شوند.
همچنین در پروژه‌های شهری و محیطی تهران (مثل تابلوهای سازمانی، راهنمایی و سردرب‌ها)، استفاده از پلکسی جایگزین متریال‌های قدیمی شده است.
در آینده نزدیک احتمال تولید پلکسی‌های ضد خش ایرانی و پلکسی‌های بازیافتی دوستدار محیط‌زیست در کشور وجود دارد.
